HIJSM 4 'Diligence' (origineel uit 1839, replica uit 1938)

De Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (afgekort HIJSM, na 1860 HSM) was de eerste spoorwegmaatschappij in Nederland. Op 20 september 1839 werd de spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem feestelijk geopend. De eerste trein werd getrokken door de locomotieven Arend en Snelheid. In het begin leken rijtuigen in Nederland erg veel op trekschuiten: laag, van hout gebouwd en ze hadden weinig comfort. De eerste treinen bestonden uit eerste, tweede en derde klasse rijtuigen. De eerste klasse werd 'Diligence', de tweede klasse 'Char à Bancs' en de derde klasse 'Waggon' genoemd. De eerste klasse rijtuigen waren geheel gesloten, met glazen ramen. De banken waren voorzien van zachte kussens. De tweede en derde klasse rijtuigen waren gedeeltelijk open. De derde klasse rijtuigen waren nog eenvoudiger uitgevoerd. Het kwam vaak voor dat reizigers per ongeluk in een hogere klas zaten dan waarvoor ze betaald hadden. Dit kwam doordat meer dan de helft van de bevolking niet kon lezen. Om dit op te lossen werden een jaar later de klassen voorzien van verschillende kleuren. De kaartjes en rijtuigen van de eerste klasse werden lichtgroen, de tweede klasse lichtgeel en de derde klasse bleef bruin. In het begin waren treinen niet voorzien van een remsysteem waarmee de gehele trein geremd kon worden. De locomotief kon alleen zijn eigen remmen bedienen. Aangezien dit niet genoeg remkracht was voor een hele trein, waren er verdeeld over de treinen een of meerdere voertuigen aanwezig die wel voorzien waren van remmen en remhuisjes. In de huisjes zaten remmers die hun rijtuig of wagon konden laten remmen. De eerste locomotieven en rijtuigen zijn allemaal gesloopt.

In 1938 bouwde de Centrale Werkplaats Zwolle in opdracht van NS de replica van de originele Arend. Ook werden de rijtuigen HIJSM 4 'Diligence', HIJSM 8 'Char á Bancs' en HIJSM 10 'Waggon' nagebouwd. De rijvaardige replica's werden gebouwd ter ere van het 100 jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland.

De HIJSM 4 'Diligence' uit 1839 staat tentoongesteld. Open Trein Festijn, 26 mei 2022. © TreinenInNederland.nl

Stoomloc "De Arend" is maandagmorgen 20 september 2021 vanuit het Spoorwegmuseum in Utrecht op transport gegaan naar de werkplaats
van de Stoomtram Hoorn Medemblik (SHM). De locomotief gaat daar heen voor groot onderhoud en een keuring. Het rijtuig Diligence is vanuit het museumdepot in Blerick overgekomen om de lege plek van de Arend in te nemen. © TreinenInNederland.nl